Praca na wysokości – BHP, ryzyko i zabezpieczenia

Praca wykonywana powyżej poziomu podłogi czy terenu zewnętrznego zawsze wiąże się z większym ryzykiem. Wystarczy chwila nieuwagi, brak stabilności rusztowania czy źle dobrany sprzęt chroniący pracownika, aby doszło do wypadku, którego skutki bywają tragiczne. Nic dziwnego, że praca na wysokości w rozumieniu rozporządzenia Ministra Pracy jest zaliczana do prac szczególnie niebezpiecznych i wymaga spełnienia konkretnych wymagań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Praca na wysokości – definicja w świetle przepisów

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, za pracę na wysokości uważa się każdą czynność wykonywaną na powierzchni co najmniej 1 metra powyżej poziomu podłogi lub terenu zewnętrznego, o ile powierzchnia ta nie jest osłonięta innymi stałymi elementami o wysokości co najmniej 1,5 metra, chroniącymi pracownika przed upadkiem z wysokości. 

Praca na wysokości – obowiązki pracodawcy i ocena ryzyka

Skoro wiadomo, czym według prawa jest praca na wysokości, kolejnym krokiem jest określenie obowiązków pracodawcy. To właśnie na nim spoczywa odpowiedzialność za przygotowanie stanowiska i ochronę pracowników.

Każda praca na wysokości wymaga wcześniejszej oceny ryzyka zawodowego. Pracodawca musi zapewnić m.in.:

• prawidłowe przygotowanie stanowiska pracy,
• zastosowanie skutecznych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
• sprawny sprzęt ochronny i regularne kontrole jego stanu,
• przeszkolenie pracowników i potwierdzenie ich zdolności do pracy poprzez aktualne zaświadczenie lekarskie od lekarza medycyny pracy.

Do obowiązków pracodawcy należy również jasne określenie sposobu wykonywania robót budowlanych, wskazanie przewidywanych obciążeń oraz przeprowadzenie odbioru technicznego rusztowań czy innych stałych elementów konstrukcji.

Praca na wysokości a przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie środków ochrony

Same procedury i dokumenty to za mało. Aby praca na wysokości była naprawdę bezpieczna, konieczne jest zastosowanie odpowiednich środków ochrony. Przepisy BHP jasno wskazują hierarchię: w pierwszej kolejności stosuje się ochronę zbiorową, a dopiero gdy jest to niemożliwe – ochronę indywidualną.

Środki ochrony zbiorowej – pierwsza linia zabezpieczeń

Priorytet mają zawsze środki ochrony zbiorowej, czyli rozwiązania, które chronią wszystkich przebywających na danym stanowisku pracy. Należą do nich m.in.:

• balustrady i barierki ochronne z poręczą na wysokości min. 1,1 m, krawężnikiem o wysokości 0,15 m oraz wypełnieniem zapobiegającym wypadnięciu,
• siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa, montowane pod powierzchniami roboczymi, które są w stanie skutecznie ochronić pracownika w razie upadku,
• rusztowania ochronne i inne stałe konstrukcje, które muszą zapewniać stabilność oraz spełniać konkretne wymagania wynikające z przepisów BHP.

Środki te należy poddawać okresowym przeglądom i dbać o ich właściwe zabezpieczenie przed uszkodzeniami mechanicznymi czy wpływem warunków atmosferycznych.

Podczas prowadzenia robót w przestrzeni otwartej konieczne jest szybkie i widoczne wydzielenie stref niebezpiecznych. Do tego celu stosuje się pachołki BHP, które dzięki intensywnym barwom i mobilności pozwalają natychmiast odgrodzić obszar, na którym prowadzone są prace na wysokości. Taśmy ostrzegawcze to także prosty sposób na wyznaczenie obszarów, w których obowiązują szczególne zasady bezpieczeństwa – zarówno dla pracowników, jak i osób postronnych.

Środki ochrony indywidualnej (SOI) – gdy zbiorowe nie wystarczą

W wielu przypadkach, szczególnie przy pracach na konstrukcjach wieżowych czy przy montażu elementów prefabrykowanych, nie da się zastosować balustrad ani siatek. Wtedy kluczowe stają się indywidualne środki chroniące pracowników.

Najczęściej wykorzystywane są:

• szelki bezpieczeństwa przeznaczone do pracy na wysokości,
• linki i urządzenia chroniące przed upadkiem,
• sprzęt chroniący stosowany w technikach linowych,
• hełmy ochronne i wyposażenie dodatkowe.

Niezwykle ważne jest prawidłowe stosowanie środków ochrony indywidualnej – samo ich posiadanie nie wystarczy. Dlatego każdy pracownik powinien zostać przeszkolony z ich używania, a sprzęt regularnie kontrolowany i utrzymywany w pełnej sprawności.

Stanowiska pracy i organizacja robót

Organizacja pracy na wysokości musi uwzględniać nie tylko środki ochrony, ale też specyfikę stanowiska pracy.

• elementy konstrukcyjne pomostu muszą być stabilne i wytrzymywać przewidywane obciążenia,
• pracownicy nie mogą być zmuszani do wychylania się poza obrys stanowiska,
• stałe konstrukcje i inne elementy muszą być właściwie zabezpieczone i podlegać odbiorowi technicznemu.

Dotyczy to zarówno dużych placów budowy, jak i mniejszych zadań, takich jak demontaż szalowania czy montaż instalacji na wysokości kilku metrów.

Na placu budowy samo zastosowanie rusztowań czy środków ochrony nie wystarczy – równie ważna jest właściwa organizacja przestrzeni. Czytelne oznakowanie BHP pozwala wskazać miejsca szczególnego ryzyka, wyznaczyć bezpieczne ciągi komunikacyjne i poinformować pracowników o obowiązujących zasadach bezpieczeństwa.

Badania lekarskie i szkolenia

Zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, pracownicy wykonujący zadania na wysokości muszą posiadać aktualne zaświadczenie lekarskie, wydane przez lekarza medycyny pracy.

Badania mają na celu wykluczenie przeciwwskazań zdrowotnych – szczególnie w zakresie wzroku, równowagi, układu krążenia czy neurologii. Od częstotliwości i rodzaju pracy zależy, jak często badania należy powtarzać. Dodatkowo każdy pracownik powinien przejść szkolenie z zakresu przepisów BHP dotyczących pracy na wysokości, w tym praktyczne ćwiczenia z użycia sprzętu chroniącego.

Praca na wysokości – przykłady szczególnie niebezpiecznych zadań

Do katalogu prac szczególnie niebezpiecznych zalicza się m.in.:

• prace na rusztowaniach i konstrukcjach budowlanych,
• prace na konstrukcjach wieżowych i masztach,
• montaż i demontaż elementów prefabrykowanych,
• prace w kabinach wysokich dźwigów,
• prace wykonywane technikami linowymi.

Na wielu budowach prace na wysokości odbywają się równolegle z intensywnym ruchem maszyn i pojazdów. W takich sytuacjach niezbędne są tarcze do zatrzymywania pojazdów, które umożliwiają skuteczne i bezpieczne kierowanie ruchem, a tym samym chronią pracowników wykonujących zadania w pobliżu.

Kontrole i nadzór – rola PIP

Nad przestrzeganiem przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy czuwa Państwowa Inspekcja Pracy. Jej inspektorzy kontrolują zarówno duże budowy, jak i mniejsze zakłady, weryfikując m.in.:

• stosowanie sprawnych środków ochrony indywidualnej,
• prawidłowe użytkowanie rusztowań,
• dokumentację oceny ryzyka i odbioru technicznego,
• organizację stanowisk pracy.

Naruszenia przepisów mogą skutkować nie tylko karami finansowymi dla pracodawcy, ale też koniecznością natychmiastowego wstrzymania robót.

Bezpieczna praca na wysokości

Praca na wysokości to jedno z najpoważniejszych wyzwań w obszarze BHP. Nawet pozornie niewielki upadek może skończyć się tragicznie, dlatego każda czynność wykonywana powyżej poziomu podłogi czy terenu zewnętrznego musi być starannie zaplanowana i właściwie zabezpieczona. W pracy na wysokości margines błędu nie istnieje. To, co bywa drobnym zaniedbaniem na ziemi, kilka metrów wyżej może zadecydować o ludzkim życiu.